همان‌طور که می‌دانید، آب یکی از عناصر حیاتی برای ادامه حیات گیاهان و جانوران است. کشور ایران در چند سال اخیر با چالش کمبود آب و اتمام ذخایر آب زیرزمینی مواجه شده است و طبق آمار حدود ۸۰ درصد از آب در کشاورزی مصرف می‌شود. یکی از راه‌های اساسی و مهم برای مصرف بهینه آب و کاهش هزینه‌ها، ساخت استخر کشاورزی خواهد بود. در این مقاله، قصد داریم به اهمیت و نحوه ساخت استخر کشاورزی، انواع مدل های آن و مزایا و معایب هر یک و نکاتی مهم در این مورد اشاره کنیم.
چرا ساخت استخر کشاورزی اهمیت دارد؟
روش‌های مختلف و گوناگونی برای مدیریت آب و کنترل آسیب‌ها محیط‌زیست وجود دارد. ساخت استخر کشاورزی یکی از این روش‌ها خواهد بود. با ایجاد استخر کشاورزی در زمین یا باغ خود، موارد زیر اتفاق خواهد افتاد:
۱- کاهش مصرف و صرفه‌جویی قابل توجه آب
هدف اصلی و رسالت ساخت استخر کشاورزی، کاهش مصرف آب و بهینه‌سازی آن است. پس از ایجاد آن، کاهش مصرف آب را به‌وضوح حس خواهید کرد. طبق تحقیقاتی که در مورد این مسئله انجام شد، مشخص شد که تا حدود ۴۰ درصد مصرف آب کاهش می‌یابد که این رقم برای کشاورزان، رقم قابل توجهی خواهد بود و علاوه بر کمک به بهبود شرایط خشکسالی ایران، هزینه‌های شخص کشاورز به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد.
۲- افزایش درآمد و بهبود شرایط زندگی
همان‌طور که اشاره شد، هدف اصلی ساخت استخر کشاورزی، کاهش مصرف آب است؛ اما این مورد تنها هدف استخر کشاورزی نخواهد بود و اهداف جذاب و کاربردی دیگری را به همراه خواهد داشت.
پرورش ماهی یکی دیگر از امکاناتی است که شما با ساخت استخر کشاورزی به آن دست می‌یابید و می‌توانید علاوه بر آبیاری زمین خود، با پرورش ماهی، از استخر کشاورزی درآمدزایی داشته باشید. تولید برق مورد دیگری است که امری تخصصی اما بسیار مفید و سودآور خواهد بود. شما با استفاده از تجهیزات مناسب و ساخت استخر مهندسی شده، می‌توانید از آب‌های ذخیره خود برق تولید کنید که این امر برای مناطقی که از موتوربرق برای مصارف خود استفاده می‌کنند بسیار مفید خواهد بود.
همچنین شما می‌توانید از استخر کشاورزی به‌عنوان سرگرمی و تفریح استفاده نمایید که نحوه ساخت آن کمی متفاوت خواهد بود.
انواع استخر کشاورزی، کدام یک مناسب است؟
استخرهای کشاورزی را بر اساس مصالح به‌کاررفته برای ساخت، می‌توان به سه دسته زیر تقسیم‌بندی کرد:
۱- استخرهای خاکی، ارزان‌قیمت و کم‌کاربرد
در این مدل، از خود خاک به‌عنوان ساخت استخر کشاورزی استفاده می‌شود. در این نوع، سطح زمین به‌وسیله بیل مکانیکی یا لودر گودبرداری شده و دیواره‌های استخر با شیبی مناسب ساخته می‌شوند.
مزایا
- هزینه بسیار پایین برای ساخت در مقایسه با سایر استخرهای کشاورزی
- قابلیت ساخت در ابعاد و شکل‌های مختلف
- ساخت استخر کشاورزی با خاک بومی و عدم نیاز به خرید مصالح جدید
- سرعت ساخت بالا
معایب
- نفوذپذیری بالا خاک که موجب هدررفتن مقدار بسیار زیادی آب خواهد شد.
- امکان ریزش دیواره‌های استخر در صورت عدم شیب دهی مناسب
- آسیب جدی به زمین کشاورزی شما با ورود املاح و مواد زائد گوناگون به خاک
به طور کل، ساخت استخر کشاورزی خاکی باتوجه به معایب بزرگی که به همراه دارد، توصیه نمی‌شود.
۲- استخرهای بتنی، مقاوم و بادوام
یکی دیگر از استخرهای کشاورزی که هم اکنون در بسیاری از باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی استفاده می‌شود، استخرهای بتنی خواهد بود. در این نوع از استخرها، همان‌طور که از اسم پیداست، از بتن به‌عنوان ماده اصلی ساخت استخر کشاورزی استفاده می‌شود.
مزایا
- استحکام و دوام عالی: ازآنجاکه این مدل استخرها از بتن و مواد فولادی ساخته می‌شوند، در برابر آب و خوردگی بسیار مقاوم بوده و طول عمر مناسبی خواهد داشت. همچنین می‌توانید با کاشی‌کاری مناسب، چهره‌ای زیبا به استخر خود هدیه دهید.
- امکان تعمیر: بر خلاف استخرهای خاکی که نمی‌توان آن را تامین و تعمیر کرد، استخرهای بتنی این قابلیت را دارند تا در صورت وجود مشکل، بتوانید آن را تعمیر کنید.
- قابلیت طراحی در اندازه‌ها و شکل‌های مختلف: ازآنجاکه بتن دارای مقاومت خوبی است، می‌توان استخر خود را با عمق‌های زیاد نیز طراحی کرد و هیچ آسیبی به آن وارد نشود. درصورتی‌که در استخرهای خاکی به دلیل نرمی و مقاومت کم خاک، در میزان عمق دهی و مساحت استخر، محدود خواهید بود.
معایب
- ساخت با هزینه زیاد: به دلیل استفاده از مصالحی چون بتن، فولاد، کاشی و… هزینه ساخت این مدل استخر بسیار زیاد خواهد بود. ازاین‌رو اگر به دنبال ساخت استخر کشاورزی با کمترین هزینه هستید، استخر بتنی به شما توصیه نمی‌شود.
- ساخت استخر در زمان طولانی: ازآنجاکه مراحل ساخت استخر بتنی کمی بیشتر از سایر استخرها است، در نتیجه زمان ساخت طولانی‌تر و هزینه احداث آن بیشتر خواهد شد.
- دشواری حفظ و نگهداری: ازآنجاکه جنس استخر از بتن ساخته شده است، معمولا آب پس از مدتی دچار تغییراتی خواهد شد که نیاز است با تنظیم PH آب، از آلوده‌شدن آن جلوگیری کرد. علاوه‌برآن، در بازه زمانی مشخص، نیاز است آب استخر را خالی کرده و به شست‌وشوی آن بپردازید تا آسیبی به زمین کشاورزی شما وارد نشود.
۳- استخر کشاورزی ژئوممبران
استخر کشاورزی ژئوممبران، روشی نوین برای ذخیره و پرورش آب است که با استفاده از ورق‌های پلاستیکی به نام ژئوممبران انجام می‌شود. ورق ژئوممبران نوعی عایق نفوذناپذیر است که از پلیمر‌های مختلفی مانند پلی‌اتیلن، پلی‌وینیل‌کلراید و ترکیبات آنها ساخته می‌شود. این ورق‌ها برای ایجاد یک سطح صاف و مقاوم برای نگهداری آب یا مواد شیمیایی در استخرها، مخازن، تونل‌ها، بام‌ها و معادن به کار می‌روند.
مزایا
- عایق‌بندی و آب‌بندی کامل استخر را فراهم می‌کند و از نفوذ آب به سطح زمین، جلوگیری خواهد کرد. به‌طوری‌که می‌توان به جرات گفت نفوذ آب به زمین، نزدیک به صفر خواهد شد
- هزینه و زمان اجرای کمتری نسبت به روش‌های سنتی مانند بتن دارد که نتیجه این امر، کاهش هزینه‌ها بهره‌برداری در زمان کوتاه خواهد بود.
- طول عمر و مقاومت بالایی در برابر تغییرات دمایی، اشعه خورشید، یخ‌زدگی، جلبک، خزه و فرسایش دارد.
- قابلیت جابه‌جایی و تغییر شکل استخر را دارد و باتوجه‌به نوع خاک و شرایط محل احداث قابل طراحی است.
معایب
- نیاز به زیرسازی و بسترسازی مناسب: برای جلوگیری از سوراخ‌شدن و پارگی ورق ژئوممبران نیاز است بسترسازی مناسبی انجام شود. ازاین‌رو باید زیرساختی اصولی و بادقت فراوان صورت بگیرد.
- عدم انعطاف‌پذیری در زوایا و گوشه‌ها: یکی از اساسی‌ترین مشکلات ژئوممبران، شکنندگی این ماده در گوشه‌ها و زوایای استخر است و ممکن است پس از مدتی، ترک بخورد و در نهایت موجب نفوذ آب به سطح زمین شود. برای حل این مشکل، معمولاً استخرها را به‌صورت شیب ملایم و به‌صورت دایره‌ای می‌سازند تا ازاین‌قبیل مشکلات ایجاد نشود.
- محدود بودن رنگ‌ها و ضخامت‌های موجود برای ورق ژئوممبران: اگر می‌خواهید استخری شیک و زیبا احداث کنید، این روش مناسب شما نخواهد بود. زیرا در رنگ و طرح محدود است و نمی‌توان با استفاده از کاشی و… ظاهری زیبا به استخر خود بخشید.
- نیازمند به تعمیرات و نگهداری منظم برای جلوگیری از خط‌خوردگی، پلاست شدگی، جلبک زدگی و تغیر رنگ: استخرهای ژئوممبران در مقایسه با سایر استخرها، نیاز به نگهداری بیشتری خواهند داشت. فعالیت‌هایی که به‌عنوان نگهداری استخر باید انجام دهید، شامل شست‌وشو در بازه‌های زمانی مشخص برای جلوگیری از جلبک زدگی، عدم استفاده از کفش‌های نامناسب برای جلوگیری از خراش بر روی سطح ورق ژئوممبران، تنظیم فشار آب ورودی برای عدم آسیب به ورق‌های ژئوممبران و… خواهد بود.
به طور کل، اگر به دنبال ساخت استخر کشاورزی با کمترین هزینه و باکیفیت بالا هستید، استخر کشاورزی ژئوممبران بهترین گزینه برای شما خواهد بود.
برای ثبت سفارش و اطلاعات بیشتر در خصوص این مدل از استخرهای کشاورزی، می‌توانید با شماره‌های ذکر شده در سایت تماس حاصل نمایید تا کارشناسان گروه صنعتی رادین شاپ، شما را در این راه، راهنمایی کنند.
مراحل ساخت استخر کشاورزی
در قسمت‌های پیشین با خصوصیات هر یک از انواع استخر کشاورزی آشنا شدیم. در این قسمت، قصد داریم شما را با چگونگی ساخت انواع استخر کشاورزی آشنا کنیم تا بتوانید استخر خود را اصولی و طبق استاندارد بسازید.
مراحل ساخت استخر کشاورزی بتنی
برای ساخت استخر کشاورزی بتنی، شما باید به ترتیب زیر عمل نمایید:
طراحی استخر
قبل از ساخت استخر خود، ابتدا باید تصمیم بگیرید که می‌خواهید و با چه طرح و الگویی استخر شما ساخته شود. معمولا استخرهای کشاورزی را به شکل مستطیلی می‌سازند تا حجم مناسبی از آب را در خود جای دهد. البته باید به این موضوع اشاره کرد که منظور از طراحی، تنها ظاهر استخر نیست، بلکه شما باید به تعداد تجهیزات لازم برای فیلتراسیون، تهویه، گرمایش و سایر موارد توجه نمایید.
تعیین مکان و گودبرداری استخر
پس از طراحی استخر نوبت به تعیین مکان استخر کشاورزی می‌رسد که بسیار حائز اهمیت است. برای انتخاب مکان مناسب باید به نکات زیر توجه داشت:
– محل مشخص شده باید دسترسی آسان به منبع آب داشته باشد. آب موردنیاز برای پر کردن و تعویض استخر می‌تواند از چاه، رودخانه، سد یا شبکه آبیاری تأمین شود.
– قبل از انتخاب محل احداث استخر، باید خاک مکان موردنظر بررسی شود. خاک‌های رسی مناسب‌تر از خاک‌های سنگی، شور یا خاکستری هستند.
– قبل از ساخت استخر، به تابش نور خورشید توجه داشته باشید. مکانی را انتخاب کنید تاحدامکان از تابش مستقیم نور خورشید دور باشد تا از تبخیر آب جلوگیری شود.
– نکته آخر اینکه فضا و وسعت کافی را برای احداث ساخت کشاورزی در نظر بگیرید. ابعاد و شکل استخر بستگی به نوع کاربرد، ظرفیت و بودجه دارد.
حال که باتوجه‌به نکات مکان خود را انتخاب کردید، مرحله گودبرداری است. اندازه گودبرداری باید مطابق با نقشه‌ها باشد و در صورت وجود اختلاف بین نقشه و واقعیت، مشکلات اساسی پیش خواهد آمد.
لوله‌کشی استخر
لوله‌کشی آب در استخر کشاورزی یکی از مراحل مهم و حساس ساخت استخر است که بر روی عملکرد و دوام استخر تأثیر زیادی دارد. لوله‌کشی آب در استخر کشاورزی باید به‌گونه‌ای باشد که آب را به‌صورت یکنواخت و متعادل در سطح و عمق مختلف استخر توزیع کند و همچنین از نشت و تلف آب جلوگیری کند. برای این منظور، باید از لوله‌ها و اتصالات مناسب و باکیفیت استفاده شود و نحوه نصب و اتصال آنها را با رعایت اصول فنی انجام داد.
برای لوله‌کشی آب در استخر کشاورزی، معمولاً از لوله‌های پلی‌اتیلن (PE) یا پلی‌وینیل‌کلراید (PVC) بهره می‌گیرند. این لوله‌ها دارای مقاومت بالا در برابر فشار، شکستگی، خوردگی، سایش، حرارت و سرما هستند. همچنین عایق بودن، نفوذناپذیر بودن، قابل‌تعویض بودن و قابل جوشکاری بودن از دیگر خصوصیات این لوله‌ها هستند.
آرماتوربندی استخر
هدف از آرماتوربندی استخرهای بتنی، افزایش مقاومت و دوام استخر در برابر فشار آب، نشست خاک، تغییر دما و ترک‌خوردگی است. برای آرماتوربندی استخر از میل‌گردهای فولادی در شکل و فاصله مناسب در کف و دیواره‌های استخر استفاده می‌شود. این میل‌گردها باعث می‌شوند که بتن یکپارچه عمل کند و تحمل بارهای مختلف را داشته باشد.
بتن‌ریزی کف و دیواره‌ها و ترازبندی
می‌توان گفت که اصلی‌ترین مرحله ساخت استخر کشاورزی بتنی، بتن‌ریز و قالب‌بندی آن است. فرایند بتن‌ریزی شامل چند مرحله آماده‌سازی خاک، مخلوط ترکیبات بتن، انتقال بتن، ساخت قالب مناسب برای شکل‌دهی بتن در استخر کشاورزی، یک‌دست نمودن بتن در سطح استخر و دیواره‌ها و مرحله آخر، فشرده‌سازی جهت استحکام بتن خواهد بود.
استراحت یا پخت بتن
در این مرحله، شما باید به بتن زمان لازم را بدهید تا خشک شده و قوام پیدا کند. به این فرایند اصطلاحا پخت بتن گفته می‌شود و حدود ۲۸ روز به طول می‌انجامد. در طول این مدت، باید از رطوبت بندی و مراقبت از بتن اطمینان حاصل کنید.
زیباسازی استخر
در آخرین مرحله، بسته به سلیقه شما، باید با استفاده از مواد و روش‌های مختلف، ظاهر استخر را زیبا و جذاب کنید. می‌توانید از کاشی، سنگ، رنگ، چوب و سایر مواد دکوراتیو استفاده نمایید.
مراحل ساخت استخر کشاورزی ژئوممبران
در قسمت قبل با نحوه ساخت استخر بتنی آشنا شدیم. مراحل ساخت استخر کشاورزی ژئوممبران نیز تا حدودی مشابه با استخر بتنی است و تمام ۳ مرحله اول را شامل می‌شود. پس از انجام ۳ مرحله اول که در قسمت استخر بتنی ذکر شد، نوبت به نصب ورق ژئوممبران خواهد رسید.
برای نصب ورق ژئوممبران مراحل زیر طی می‌شود:
۱- کوبیدن و سفت کردن سطح خاکی
کوبیدن کف برای قرارگیری و نصب ورق‌های ژئوممبران به سه صورت انجام می‌گیرد
مورد اول که معمولاً از این روش استفاده می‌شود، خاک را به‌وسیله ابزارها و ماشین‌های همچون رولر، کامپکتور و… تا عمق مناسب فشرده و مسطح می‌کنند تا شرایط برای قرارگیری ورق های ژئوممبران آماده شود.
مورد دوم از موادی چون خاک رس، ژئوتکستایل، ژئوگرید و سنگدلانه برای جلوگیری از اثرگذاری شرایط محیطی مانند سرما، رطوبت، حرارت و… در خاک استفاده می‌شود و سپس فشرده‌سازی خاک انجام می‌گیرد. این روش برای مکان‌های بسیار سرد و یا بسیار گرم مورداستفاده قرار می‌گیرد.
مورد سوم استفاده از مواد شیمیایی مانند آهک، رزین و پلیمر در خاک است که این امر موجب تثبیت خاک شده و از نفوذپذیری خاک و ایجاد ناهمواری در گذر زمان جلوگیری می‌کند.
۲- انتخاب ورق ژئوممبران با اندازه مناسب
شاید این موضوع یک مسئله پیش پا افتاده‌ای باشد و بسیاری از افراد به آن اهمیت ندهند. اما رعایت همین نکته مهم می‌تواند از خسارت‌های مالی سنگین جلوگیری کند. برای به‌دست‌آوردن اندازه مناسب ورق‌ها، کافی است مساحت کف استخر خود را (می‌تواند شکل‌های هندسی مختلفی داشته باشد) به دست آورده و در نهایت ورق‌های خود را حدود ده درصد با مساحت بیشتر خریداری نمایید تا در هنگام جوشکاری و موارد دیگر، بتوان از قسمت‌های اضافی استفاده کرد.
۳- جوشکاری
به جرات می‌توان گفت که مشخصه و معیار کیفیت استخر کشاورزی ژئوممبران، به جوشکاری آن وابسته است. به‌عبارت‌دیگر، زمانی می‌توان گفت که استخر کشاورزی با ورق ژئوممبران از کیفیت مناسبی برخوردار است که جوشکاری آن به‌صورت دقیق و اصولی انجام‌گرفته باشد. جوشکاری ورق‌های ژئوممبران با روش‌های مختلفی انجام می‌گیرد که به تعدادی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
- جوشکاری با هوای گرم: این روش با کمک یک دستگاه کوچک انجام می‌شود. این دستگاه با انتقال هوای گرم به نقطه اتصال دولایه ژئوممبران، موجب افزایش شکل‌پذیری و انعطاف خواهد شد. سپس با فشردن به دولایه بر روی یکدیگر، اتصالی مقاوم بین آنها برقرار می‌شود. این روش برای تقریباً همه انواع ورق‌های ژئوممبران مناسب است.
- جوشکاری اکستروژن: اگر ضخامت ورق ژئوممبران دارای مقدار زیادی باشد، از دستگاه جوش اکستروژن استفاده می‌شود. در این مدل از جوشکاری، میله‌ای پلاستیکی درون دستگاه قرار می‌گیرد و با وسیله این دستگاه، میله نرم شده و به‌صورت یک مهره مذاب از پلاستیک روی لبه‌های همپوشانی دو لایه ژئوممبران رانده می‌شود. هم‌زمان، هوای گرم نیز به سطح همپوشانی داده می‌شود تا جوش قوی‌تر شود. میله پلاستیکی باید با نوع ورق ژئوممبران سازگار باشد.
- جوشکاری شیمیایی: در جوشکاری شیمیایی، از یک حلال خاص برای نرم کردن سطح همپوشانی دو لایه ژئوممبران استفاده می‌شود. حلال باعث مذاب شدن سطح آنها می‌شود و با فشاردادن بر روی یکدیگر، جوش اتصال از‌طرفی به‌طرف دیگر منتقل می‌شود. این روش برای ورق‌های PVC و EVA مناسب است.
- جوشکاری حرارتی: در این روش، از دستگاهی که دارای یک تیغه گرم است، استفاده می‌شود. تیغه گرم را بین دو لایه ژئوممبران قرار می‌دهند و با فشار دادن ، تیغه را بیرون می‌کشند. در همین حین، سطح همپوشانی دو لایه نرم شده و به هم متصل می‌شوند. پس از اتمام جوشکاری، تقریبا نصب ورق ژئوممبران انجام شده و بسته به نوع و مدل جوشکاری، باید مدت زمانی را برای استحکام جوش در نظر گرفت. پس از آن، استخر شما قابل‌استفاده خواهد بود
سخن پایانی
در این مقاله، به معرفی استخرهای کشاورزی و روش‌های ساخت آنها پرداختیم. استخرهای کشاورزی، به‌عنوان یک راهکار موثر برای ذخیره و بهره‌برداری از منابع آبی در مناطق خشک و کم‌باران، اهمیت بسیاری دارند. این استخرها می‌توانند برای اهداف مختلفی مانند آبیاری باغ‌ها، پرورش شیلات و تفریحات استفاده شوند. با استفاده از روش‌های مختلف «ساخت استخر کشاورزی»، مانند بلوک سیمانی، ژئوممبران و می‌توان استخرهای بادوام، اقتصادی و کارآمد احداث کرد. امیدواریم که این مقاله برای شما مفید و جذاب بوده باشد و بتوانید با استفاده از آن، استخر کشاورزی مناسب خود را طراحی کرده و آن را احداث نمایید.